झु ंजार ͪवकास पğकार बी.जी. वगȸस
- रवींġ ͬचंचोलकर
‘In a shrinking world with information literally at our fingertips, the media
needs to play a vital role as a trusted gatekeeper’ आजÍया या धकाधकȧÍया
काळात माÚयमांची भू ͧमका मह×वाची आहे असे सांगून, माÚयमांनी जनतेचे र¢क
àहणून कामͬगरȣ के लȣ पाǑहजे हे आĒहपूव[क सांगणारा एक भला माणूस मागÍया
आठवडयात काळाÍया पडदयाआड गेला. दोनच Ǒदवसावर आलेãया पğकार ǑदनाÍया
Ǔनͧम×ताने या माणसाचे मोठेपण आठवणे आͨण ×यांचा संदेश मनात जागा ठेवणे
गरजेचे आहे.
èवातंŧयानंतरÍया कालखंडत भारतात Ïया ĤकारÍया पğकाǐरतेची गरज होती ती
ओळखून Ïया पğकारांनी लेखन् के ले ×यात सव[Ĥथम नाव Ëयावे लागेल ते पğकार
बी.जी.वगȸस यांचे. Ǔनवृ×ती हा शÞदच ÏयाÍया शÞदकोशात नåहता ×या या
अवͧलया पğकाराची लेखणी अखेरÍया æवासापयɍत 30 ͫडसɅबर 2014 पयɍत
जनतेÍया ĤबोधनासाठȤ आͨण ͪवकासासाठȤ काय[रत होती. वयाची 88 गाठलȣ तरȣ
या पğकाराÍया लेखनाची धार कायम होती.
बी.जी. वगȸस यांचे पूण[ नाब बूबलȣ जॉज[ वगȸस . ते मूळचे के रळचे पण ×यांचे
बालपण परदेशात åयतीत झाले शालेय ͧश¢णासाठȤ ते जेåहा डेहराडू नÍया डू न
èकू लमÚये दाखल झाले , तेåहापासूनच ×यांÍयातील पğकाǐरतेची झलक Ǒदसू
लागलȣ. डू न èकू ल वीकलȣ चे ते संपादक होते.के िàĦज ͪवदयापीठातून अथ[शाèğाचे
ͧस¢ण घेतãयावर ×यांनी टाईàस ऑफ इंͫडयाचे पğकार àéणून काया[स सुǽवात
के लȣ. 1966 ते 1969 या काळात ते पंतĤधान इंǑदरा गांधींचे माǑहती सãलागार
होते. 1969 ते 75 या काळात ते Ǒहदुèतान टाईàसचे संपादक होते.ͪवकास ͪवषयक
Print to PDF without this message by purchasing novaPDF (http://www.novapdf.com/)Ĥæनांबाबत अßयासपूव[क लेखन , मानवी हÈकांचा लढा, पया[वरण संवध[न, भारत-
पाͩकèतान संबंध , आंतरराçĚȣय संबंध हे ×यांचे आवडीचे ͪवषय होते. ×यांÍया
पğकाǐरतेतील काया[बʊल ,1975 सालȣ रेमन मॅगेसेसे पुरèकार देऊन ×यांना
गौरͪवÖयात आले. यावǽन ×यांÍया पğकाǐरतेतील योगदानाचे मोल ल¢ात येऊ
शके ल.
Ǒहंदुèतान टाईàसमÚये असताना 1969 सालȣ ×यांनी पğकाǐरतेतील एक नवा Ĥयोग
के ला. हǐरयानातील चटेरा एक छोटे गाव द×तक घेऊन तेथील Ĥæनाबाबत वृ×तपğात
सात×यपूण[ लेखन सुǽ के ले . या गावात पğकारांचे पथक पाठवून या लेखाचा ओघ
वाहता ठेवला, ×यातून Ĥशासनाला जागे के ले. ͪवकासाÍया ĤĐȧयेत माÚयमे योगदान
देऊ शकतात, ͪवकसनशील देशातील माÚयमांनी सामाÛय माणसाशी नाळ जोडू न ,
शहरांकडेच ल¢ कɅ Ǒġत न करता , Ēामीण भागात जाऊन जनतेचे खरे Ĥæन
मांडायला हवेत हा संदेश Ǒदला. ×यांनी आधी के ले आͨण मग सांͬगतले. ͪवकास
पğकाǐरता हा शÞदहȣ भारतात ǽजला नåéता , ×या काळात ͪवकास पğकाǐरतेचे
Ĥयोग करणारा हा पğकार होता.
ͪवकास पğकाǐरतेबƧल ×यांचे àéणणे होते कȧ, ‘ सरकारȣ योजना सांगणे, आͨण
×याचे ढोल वाजͪवणे हȣ ͪवकास पğकाǐरता नाहȣ. तर जनतेचे खरे Ĥæन मांडू न
×याबाबत सरकार काय करȣत आहे व सरकारने काय करायला हवे हे सांगणे
àéणजे ͪवकास पğकाǐरता.’
1977 मÚये वगȸस यांनी के रळमधून लोकसभेची Ǔनवडणूक लढͪवलȣ . जवळ फारसे
पैसे नåéतेच, लोकवग[णीतून Ǔनवडणूक लढͪवलȣ. ते पराभूत झाले , पण ×यांचे
मोठे पण यात होते कȧ, लोकवग[णीतील उरलेलȣ रÈकम ×यांनी समĤमाणात Ïयाची
×याला परत के लȣ.
Print to PDF without this message by purchasing novaPDF (http://www.novapdf.com/)आणीबाणीÍया ͪवरोधात लेखन के ãयामुळे , ×यांना Ǒहंदुèतान टाईàस संपादक
पदावǽन दूर करÖयात आले. माğ ×यांची लेखणी कधी कोणाची बǑटक झालȣ नाहȣ.
1982 ते 86 या काळात ते इंͫडयन एÈसĤेसचे संपादक होते. ×यांनी Ǒहमालयातील
पया[वरणाचे Ĥæन मांडणारे ‘वॉटस[ आफ होप’ , पाणी Ĥæन , पğकाǐरता या
ͪवषयावर मé×वपूण[ Ēंथ ͧलǑहले. फèट[ ĜÝटः मेͩकं ग ऑफ मॉडन[ इंͫडया हा ×यांचा
Ēंथहȣ ल¢वेधी ठरला. ×यांना अनेक पुरèकारहȣ लाभले. ×यात आसामचा शंकरदेव
पुरèकार,मानवी हÈकाÍया लɭयासाठȤचा उपɅġनाथ Ħàहा पुरèकार यासह अनेक
पुरèकार लाभले.
पाÖयासाठȤ, ͪवकासासाठȤ सव[ देशांनी एकğ काम करावी यासाठȤ ×यांची लेखणी
ͨझजत राǑहलȣ. जेåहा मलाला आͨण कै लाश स×याथȸ यांना नोबेल पुरèकार जाहȣर
झाला तेåहा ×यांनी ͧलǑहले ‘’ भारत आͨण पाͩकèतान आपसात वैराÍया भूͧमके तून
वागत आहेत.अशा काळात पाͩकèतानातील एका मु िèलम åयÈतीला आͨण
भारतातील एका Ǒहंदू åयÈतीला शांततेचा नोबेल पुरèकार लाभतो आहे. यातील
संदेश हाच आहे कȧ, बालकांÍया भãयासाठȤ, पुढÍया ͪपɭयांÍया भͪवçयासाठȤ दोÛहȣ
देशात शांतता नांदणे आवæयक आहे. ‘
नåया काळातील पğकारांना माग[दश[न करÖयासाठȤ ×यांनी पुढाकार घेऊन 2001
सालȣ ‘ द हू ट’ नावाचे वेबपोट[ल सुǽ के ले. पğकाǐरतेतील मूãये कोणती आहेत, ती
कशी जपाͪवत याचे धडे यातून पğकारांना Ǒदले जातात. मूãयाͬधिçठत
पğकाǐरतेसाठȤ आयुçय वेचणारा हा आगळावेगळा पğकार कायम èमरणात राहȣल.